Met een lach bereik je meer: humor in teksten en vertalingen

Waarom kunnen jouw teksten wel een grapje gebruiken?

In tegenstelling tot wat je misschien denkt, is het gebruik van humor in teksten niet alleen weggelegd voor opdringerige reclames of nonchalante social posts. Ook zakelijke teksten profiteren van een vleugje komedie. Maar wat levert het gebruik van humor jou op? We zetten enkele voordelen voor je op een rijtje:

• Opvallen: met een grapje kun je de aandacht trekken én vasthouden. Dit is ook de reden dat veel advertentieteksten humor inzetten.
• Persoonlijk: net als een specifieke tone of voice geeft humor jouw teksten een menselijk en persoonlijk randje. Op deze manier maak je jezelf meer benaderbaar en toegankelijk en leert jouw publiek je beter kennen.
• Verbondenheid: als jouw lezer om je grapje moet lachen, geeft hem/haar dat een goed gevoel (denk even terug aan die endorfine boost). De lezer associeert dit gevoel vervolgens met jouw product, merk of bedrijf. Zo creëer je een bepaalde band met je doelgroep.
• Ontspanning: is jouw tekst wat aan de lange kant of probeer je een complex concept uit te leggen? Zorg dan voor een korte pauze door een komisch element in te lassen. Zo kan de lezer even op adem komen en de informatie laten bezinken en beter verwerken. 
• Creativiteit: Met verfijnde woordgrapjes en slimme verwijzingen laat jij aan jouw lezer zien dat je creatief bent met taal en de woorden naar jouw hand zet. Humor is een vindingrijke manier om te laten zien wat jij in huis hebt.
• Gratis publiciteit: grappige kattenfilmpjes, verrassende reclames of hilarische memes – mensen delen graag dingen die hen aan het lachen maken. Behoort jouw tekst hiertoe? Dan is de kans groot dat deze op social media of onderling wordt gedeeld. Die gratis publiciteit wil jij natuurlijk niet missen!

Hoe pas je humor toe in jouw teksten: do’s en don’ts

Gratis digitale mond-tot-mondreclame, een positief effect op jouw lezers (en misschien wel hun koopgedrag) en een showcase van jouw creativiteit: redenen genoeg om een humoristisch sausje over jouw teksten te gieten. Maar grappig zijn is niet altijd makkelijk. Humor is subjectief, niet universeel en de lijn tussen een dijenkletser en een beledigende opmerking is erg dun. Dus waar moet je allemaal op letten bij het schrijven van jouw geestige passages? We zetten de belangrijkste do’s en don’ts voor je op een rijtje.

Do’s

• Houd het simpel: een goede grap hoef je niet uit te leggen. Vooral in geschreven vorm moet humor voor zich spreken en makkelijk te begrijpen zijn zonder voorkennis. De leukste grapjes schitteren vaak door hun eenvoud.
• Blijf dicht bij jezelf: gebruik humor die bij jou (en je bedrijf of merk) past. Kleur binnen de lijntjes van jouw stijl, tone of voice, ideologie en doelgroep. Als je hiervan afwijkt, lijkt het alsof je te hard je best doet om grappig te zijn en kun je jouw lezers tegen de haren instrijken.
• Soort humor: bepaal welke soort humor het beste past bij jouw schrijfstijl, tekstdoel, boodschap en doelgroep. Zomaar een los grapje leidt juist af en niet iedereen vindt dezelfde humor leuk. Denk bij soorten humor aan sarcasme, satire, zelfspot, understatement, overdrijving, zwarte humor en woordgrapjes. 
• Herkenbaar: gebruik eigen ervaringen of die van anderen als basis voor leuke anekdotes. Iedereen houdt van een grappig verhaal, helemaal als hier herkenbare situaties in voor komen. Lezers leven zich makkelijk in in ‘waargebeurde’ verhalen en voelen zich daardoor aangesproken door jouw tekst. True story.
• Proofreader: laat je teksten nalezen door een collega. Komen jouw grapjes over zonder ze te hoeven uitleggen? Zijn ze niet beledigend? Past de humor bij jou of het bedrijf? En is de boodschap ook nog duidelijk? Dan is jouw tekst helemaal klaar om de lachspieren van jouw lezers aan het werk te zetten!

Don’ts

• Overdaad schaadt: de humor moet jouw content versterken, maar niet zelf in het middelpunt staan. Door overmatig gebruik verliezen jouw grappen en content juist kracht en impact. Schrap ook grappen waar je niet helemaal achter staat. Slechte humor is vaak erger dan geen humor.
• Geen plagiaat: goed gejat is inderdaad beter dan slecht bedacht. Maar zorg dat je geen grappen steelt en letterlijk overneemt. Geef er jouw eigen draai aan en voorkom dat je plagiaat pleegt.
• Gevoelig: sommige onderwerpen kunnen gevoelig liggen bij jouw doelgroep. Zorg dat je nooit mensen kwetst of beledigt. Pas bijvoorbeeld op met onderwerpen als religie en cultuurverschillen. Maar een grapje over jezelf of een politicus gaat er vaak wel goed in.

Humor vertalen: een van de grootste uitdagingen van het vak

Stel, je hebt met jouw komische talenten de harten van het Nederlandse publiek veroverd en je wilt jouw geluk nu ook in het buitenland gaan beproeven. Wat betekent dit voor de vertaler die met jouw teksten aan de slag gaat? Want al die grapjes en woordspelingen zijn natuurlijk hartstikke leuk, maar in de vertaalwereld wordt humor gezien als een van de moeilijkste dingen om te vertalen. Woorden of zinnen één op één overnemen is meestal geen optie. Daarnaast brengen diverse soorten humor verschillende uitdagingen met zich mee. Zo zijn geestige situaties vaak makkelijker te vertalen dan talige humor.

Woordspelingen

Bij talige humor is de grap gebaseerd op de eigenschappen van de woorden waaruit deze bestaat. Denk hierbij aan woordspelingen als dubbelzinnigheid, rijm en alliteratie. Dubbele betekenissen van termen verschillen per taal (en cultuur). Een letterlijke vertaling is dus vrijwel nooit mogelijk. Hetzelfde idee overbrengen met heel andere woorden is moeilijk, maar niet onmogelijk. De vertaler moet op zoek naar een vergelijkbare ambiguïteit in de doeltaal die net zo grappig is, en waarbij rekening wordt gehouden met het semantische én culturele aspect van de brontaal. Geen gemakkelijke opgave! Een optie is om zoveel mogelijk synoniemen te verzamelen en daarmee iets nieuws te vormen. Talige humor vertalen vergt dus veel creativiteit en kennis van beide talen en culturen.

Cultuurspecifieke verwijzingen

Om een taal goed te begrijpen – en te vertalen – is kennis van de cultuur ontzettend belangrijk. Voor humor geldt dit evengoed. Refereert een grapje (indirect) aan een lokale bekende, een historische gebeurtenis of iets anders dat alleen in die cultuur voorkomt? Dan is de kans groot dat de grap aan buitenstaanders voorbij gaat. De vertaler staat hier voor een dilemma: laat je de referentie zoals die is? Dan snappen de lezers de grap waarschijnlijk niet. Voeg je een voetnoot toe om de grap uit te leggen? Dan mis je de timing van een sterke punchline. Pas je de verwijzing aan aan iets dat in de doelcultuur bestaat? Dan trek je de verwijzing mogelijk helemaal uit zijn verband. Of laat je hem helemaal weg? Dan verlies je de humoristische stijl van de oorspronkelijke tekst.

Transcreation to the rescue

De kunst is om te bepalen wat de essentie van de grap is en om die over te brengen in de doeltaal. Voor het beste resultaat moet de vertaler voldoende afstand van de brontekst durven nemen en out-of-the-box denken. Uiteindelijk gaat het erom dat de lezer van de vertaling hetzelfde ervaart als de lezer van de originele tekst. Hier komt het fenomeen transcreatie om de hoek kijken.

Het Vertaalcollectief is grappig in alle talen

Bij Het Vertaalcollectief werken mensen die wel van een grapje houden. Onze vertalers zijn stuk voor stuk native speakers die precies weten wat die culturele verwijzing inhoudt en hoe ze deze naar de doeltaal moeten omzetten. Geef ze een woordenboek en ze zijn uren zoet met het in elkaar puzzelen van woordgrapjes in jouw gewenste doeltaal. Dus wil jij jouw teksten een humoristisch tintje geven of jouw publiek in het buitenland ook aan het lachen maken? Knock, knock dan op onze digitale deur!