In de Nederlandse taal hebben we spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen en het liefst gebruiken we ze allemaal door elkaar heen, net zoals we dat doen met ‘mij, me, m’n, mijn, hun, zij, jou en jouw’. De quotes van Johan Cruijf zijn al bijna net zo legendarisch als zijn voetbalkunsten. Hij kwam met pareltjes als ‘Elk nadeel heb z’n voordeel’, ‘Je moet schieten, anders kun je niet scoren’ en ‘De waarheid is nooit precies zoals je denkt dat hij zou zijn’. Hij had zelfs zoveel uitspraken dat hierdoor het ‘Cruijffiaans’ is ontstaan. Gezegden heb je in alle talen, maar ze letterlijk vertalen zorgt voor hilarische uitspraken. Hieronder een lijstje met negen Nederlandse gezegden letterlijk vertaald in het Engels.
Wat is het verschil tussen een spreekwoord, een gezegde en een uitdrukking?
Een spreekwoord, gezegde of uitdrukking? Het lijkt allemaal op elkaar, maar ze zijn wel degelijk verschillend. Met hulp van onze vrienden bij het Genootschap Onze Taal leggen we je kort de verschillen uit.
Een voorbeeld van een spreekwoord is ‘De hond in de pot vinden’: wie vindt er nu echt nog een hond in een pot? Je spreekt de woorden altijd in een vaste volgorde uit en gebruikt altijd dezelfde woorden. Wij hebben trouwens nog nooit iemand gehoord die ‘de kat in de pot had gevonden’. Een spreekwoord is dus onveranderlijk, daarbij altijd een mededeling en nooit een vraag.
‘Jong geleerd, oud gedaan’ is een heel bekend Nederlands gezegde. Gezegden zijn ook onveranderlijk. Het zijn vaste uitdrukkingen waarin de woorden niet een letterlijke, maar een figuurlijke betekenis hebben.
‘De vlam in de pan’, ‘de vlam schiet in de pan’, ‘de vlam in de pan laten slaan’, allemaal voorbeelden van Nederlandse uitdrukkingen. Een uitdrukking is een overkoepelend begrip voor alle vaste verbindingen met een figuurlijke betekenis. Hoewel de vlam toch nog regelmatig letterlijk in de pan slaat. Dan maar weer bestellen…
Zo gek als een deur zijn
Dan ben je dus ‘Crazy as a door’, maar dat klinkt niet helemaal lekker. In een goede vertaling zeg je dat iemand ‘Nutty as a fruitcake’ is.
De aap komt uit de mouw
‘The monkey comes out of the sleeve’. Maar in het Engels komen er helemaal geen apen uit mouwen, maar juist katten uit tassen. Je zegt dus ‘The cat is out of the bag’.
Al draagt een aap een gouden ring, het is en blijft een lelijk ding
Of je apen nou mooi of lelijk vindt, dat staat hier even los van. ‘Although a monkey wears a golden ring, it will remain an ugly thing’ is de letterlijke vertaling, maar in het Engels zeg je eerder ‘You can’t make a silk purse from a sow’s ear’. Een ‘sow’ is een zeug, oftewel een varkentje. Dat kan natuurlijk ook!
Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel
Veel gezegden gaan over dieren, blijkt maar weer. Letterlijk vertaald krijg je ‘When the cat is away, the mice dance on the table’, maar die zin loopt niet soepel. Dus zeg je ‘When the cat’s away the mice will play!’ En spelen doen ze…
Met de deur in huis vallen
We kunnen geen grootsere entree dan dit bedenken, maar niet iedereen is blij met zo’n directe aanpak. Misschien dat dit heeft bijgedragen aan de vooroordelen die niet-Nederlanders over ons hebben… Letterlijk vertaald is het ‘To fall with the door into the house’, maar we bedoelen natuurlijk ‘To get straight to the point’.
Met zijn neus in de boter vallen
Het gezegde, in het Vlaams trouwens ‘Met zijn gat in de boter vallen’, komt al uit de zeventiende eeuw. Toen was boter tijdens de vastentijd verboden, maar rijke mensen konden een vergunning (een boterbrief) kopen om het toch te krijgen. Zij vielen dan met hun neus in de boter. Tegenwoordig betekent het spreekwoord zoiets als ‘Toevallig geluk hebben omdat je ergens op het goede moment bent’. In het Engels zeg je natuurlijk niet ‘To fall in the butter with your nose’, maar ‘To get lucky’ of ‘To be in the right place, at the right time’.
Alsof er een engeltje over je tong piest
Wanneer iets heerlijk smaakt dan voelt het ‘Like an angel peeing on your tongue’. Dat is nou niet echt gepast om er aan tafel uit te gooien. Wil je toch in de hemelse sferen blijven? Dan zeg je in het Engels ‘It tastes divine’.
Het regent pijpenstelen
Als Nederland ergens om bekend staat, buiten wiet en kaas, is het regen. Het komt hier jaarlijks met bakken uit de lucht vallen en dan zeggen we dat het pijpenstelen regent. Met een beetje fantasie zou je namelijk kunnen zeggen dat de druppels lijken op de lange dunne steel van een ouderwetse tabakspijp. ‘It’s raining pipe stems’ is niet de beste vertaling, daarom zeg je ‘It’s raining cats and dogs’. Waarom die uit de lucht zouden vallen, weten wij ook niet.
Helaas pindakaas
Is dat even pech hebben, ben je alweer aan het einde van het artikel! ‘Sadly, peanut butter’ voor jou, maar dat kun je beter niet tegen een Engelstalige zeggen. Daarom zeg je ‘Tough luck!’.
We zullen maar meteen met de deur in huis vallen, als je iets wilt laten vertalen ben je bij dit Amsterdams vertaalbureau met je neus in de boter gevallen! We zijn soms zo gek als een deur, maar bij ons krijg je geen ‘helaas pindakaas’ te horen als je een moeilijke vertaling hebt. Neem contact met ons op om te zien hoe wij jou kunnen helpen!
