Het wordt onder vertalers als een van de moeilijkste dingen uit het vak beschouwd: het vertalen van humor. Sommige vertalers gaan de uitdaging graag aan terwijl anderen zo’n mogelijke valkuil liever vermijden. Maar wat maakt het vertalen van humor nou zo lastig? En is sommige humor echt onvertaalbaar?
Het vertalen van humor
In ieder land is het soort humor weer anders. Nederlanders houden van zelfspot terwijl Franse humor juist de spot drijft met anderen. Typisch Britse humor staat bekend om zijn sarcasme, ironie en woordspelingen, maar Amerikanen houden meer van slapstick. In België en Denemarken is absurdistische humor populair en van Duitsers wordt (onterecht!) gezegd dat ze helemaal niet grappig zijn. Zo heb je dus alleen in de westerse wereld al veel verschillende soorten humor.
Ken je cultuur
Over het algemeen doen herkenbare, ‘it’s funny cause it’s true’ situaties het altijd wel goed. Humor hangt dus voor een groot deel af van cultuur. Als je je als vertaler gaat wagen aan het vertalen van zulke humor is het belangrijk dat je over een goede algemene kennis van het land in kwestie beschikt. In Nederland kunnen we allemaal lachen om de filmpjes van Willie en Max van LuckyTV, terwijl grappen over het koningshuis in sommige andere landen echt not done zijn. Je moet als vertaler dus goed kunnen inschatten of een bepaalde grap in dat land goed ontvangen gaat worden of niet. Zo zul je bijvoorbeeld als Nederlandse vertaler moeten ingrijpen wanneer een internationale opdrachtgever je vraagt om op 4 mei een grappige ‘May the Fourth be with you’ meme op hun Nederlandse social mediakanalen te plaatsen. Door goed op de hoogte te zijn van de cultuur, de bevolking en de normen en waarden van een land, kun je dus een hoop ongemakkelijke situaties voorkomen.
Onvertaalbaar?
Een grappige situatie is in elke taal wel redelijk makkelijk te vertalen. Het wordt pas lastig als er woordgrappen oftewel puns gemaakt worden. Zie maar eens dit stukje uit Winnie the Pooh. Als je dit letterlijk in het Nederlands zou vertalen dan valt natuurlijk de hele grap weg. Als vertaler kun je in zo’n situatie gebruik maken van transcreation. Dit wil zeggen dat de vertaler de tekst helemaal loslaat en iets compleet nieuws gaat verzinnen. Eigenlijk meer copywriting dan vertalen dus. Hetzelfde geldt voor het vertalen van slogans. Het zijn vaak kleine zinnetjes, maar het vertalen van deze pakkende tekstjes is nog niet zo makkelijk. ‘Doe Het Gewoon’ is toch net niet zo lekker als ‘Just Do It’. Als je als vertaler van jezelf weet dat je niet zo creatief bent, kun je dit soort teksten dus beter aan je voorbij laten gaan. Bij Het Vertaalcollectief gaan we deze creatieve uitdagingen wél graag aan. Je leest hier meer over het vertalen van slogans.
Realia
Realia zijn begrippen of verschijnselen die typisch voor een bepaald land of cultuurgebied zijn. Typisch Nederlandse dingen zijn bijvoorbeeld Sinterklaas, hagelslag en het hebben van een verjaardagskalender op de wc. Wanneer er in een grap gebruik wordt gemaakt van realia, kun je als vertaler kiezen tussen verschillende vertaalstrategieën (jep, dit is vertaaljargon). De bekendste zijn die van vertaler en vertaalwetenschapper Diederik Grit. Zo’n strategie kan bijvoorbeeld zijn dat de vertaler het woord aanpast naar een situatie die de lezer van de doeltekst zal begrijpen (adaptie of benadering), wat uitleg geeft over de context (omschrijving of definiëring) of ervoor kiest om de situatie wat algemener te maken (kernvertaling). Verder kun je het woord ook gewoon laten staan (handhaving), een letterlijke vertaling maken (leenvertaling) of informatie die voor de doelgroep niet relevant is simpelweg weglaten (weglating). Net zo makkelijk.
Het vertalen van humor is dus serious business. De creatieve vertalers van Het Vertaalcollectief zijn specialisten op het gebied van transcreation en zorgen dat jouw boodschap in iedere taal perfect overkomt.
