De rol van culturele context in vertalingen

Het is maar hoe je het bekijkt

Wij zijn gewend om de wereld om ons heen te bekijken vanuit de cultuur waarmee we zijn opgegroeid, de cultuur die ons is aangeleerd. In onze vorige blog heb je al gelezen dat jouw culturele bagage een grote rol speelt in hoe jij de dingen ziet. Het is medebepalend voor jouw perspectief op de wereld. Echter, de manier waarop jij de dingen bekijkt, is slechts één van de vele perspectieven die mogelijk zijn. Perspectief verschilt per persoon, per land, per cultuur. En dat is maar goed ook, anders zou iedereen over alles hetzelfde denken en zou elke tekst die we schrijven eenheidsworst zijn. Maar als jij met jouw teksten een internationaal publiek wilt bereiken of als jij met jouw product, dienst of bedrijf naar het buitenland wilt uitbreiden, moet je je wel bewust zijn van de verschillen in perspectief. Als je wilt dat jouw boodschap overkomt, moet je zorgen dat deze in de juiste culturele context staat. 

Culturele context verwijst naar het perspectief dat ontstaat wanneer je iets bekijkt vanuit de gangbare cultuur van een specifiek land of bepaalde regio. Door naar dingen te kijken vanuit dat oogpunt, kun je tot andere conclusies komen dan wanneer je ze bekijkt vanuit je eigen vertrouwde kader. Dit is ook de bril die je moet opzetten als je jouw tekst naar een andere taal wilt overzetten.

Wat zegt jouw gevoel?

In deze blog bespraken we al kort voor welke uitdagingen een vertaler staat bij het vertalen van cultuurspecifieke verwijzingen in humoristische zin. Vertaal je de verwijzing letterlijk, pas je hem aan naar iets wat bestaat in de doelcultuur of laat je hem helemaal weg? Zulke verwijzingen zijn – ondanks dat ze soms lastig te vertalen zijn – meestal goed te herkennen. Maar hoe zit het met woorden die een dubbele betekenis hebben of zelfs een bepaald gevoel meedragen? De eerste keer dat je een tekst leest, zullen deze woorden niet meteen opvallen. Toch moet je hier goed op letten. Want jij wilt natuurlijk zeker weten dat je in een andere taal hetzelfde gevoel overbrengt als met jouw originele boodschap. 

Denotatie & connotatie

Als we het voorbeeld van ‘hygge’ uit de vorige blog nog even terugpakken: waarom is dit begrip ‘onvertaalbaar’? Het betekent voor de Denen meer dan alleen ‘gezelligheid’. Naast deze denotatie – de neutrale, feitelijke woordenboekdefinitie – zit er een connotatie vast aan het begrip. Dit is de emotionele lading die aan het woord hangt, de associaties die het oproept. Het gevoel dat een begrip teweegbrengt verschilt per persoon. We hebben immers allemaal onze eigen ervaringen en herinneringen die we aan woorden koppelen. Maar ook per cultuur kan de connotatie verschillen. Zo denken we in ons dichtbevolkte landje bij het begrip ‘natuur’ aan wandelpaden van het Staatsbosbeheer, terwijl mensen in IJsland vulkanen en gletsjers voor zich zien. En wat dacht je van een ‘kopje koffie’? Dat is in Italië toch echt iets anders dan bij ons. 

Dus naast de betekenis – de denotatie – van een woord, moet ook de connotatie in je vertaling worden meegenomen. En dat het liefst op zo’n manier dat de lezer hetzelfde gevoel ervaart en zonder dat het een heel epistel wordt. Dit is waar de echte kunst van het vertalen om de hoek komt kijken!

Transcreatie

Het belang van de culturele context in vertalingen komt overduidelijk naar voren bij transcreatie. Hierbij wordt de kernboodschap van een tekst aangepast aan de culturele context van de doelgroep, in plaats van simpelweg te worden vertaald. Neem bijvoorbeeld het geval van Pepsi, dat we in een eerder artikel over transcreatie hebben uitgelicht. Hoewel het vertalen van een slogan eenvoudig lijkt – het zijn tenslotte maar een paar woorden – kan het een verraderlijk complexe taak zijn. De vertaling van Pepsi’s slogan ‘Kom tot leven met de Pepsi-generatie’ werd door de Chinezen begrepen als ‘Pepsi brengt je voorouders terug uit het graf’. Hoewel dit ongetwijfeld een memorabele slogan is, is het niet wat het bedrijf in gedachten had. 

Dat vinden wij niet raar, dat vinden wij alleen maar heel bijzonder

We kunnen het niet genoeg benadrukken: culturele context speelt een ontzettend belangrijke rol in vertalingen. Het gaat er niet alleen om dat je de bron- en doeltaal door en door kent, maar ook dat je de cultuur begrijpt en weet hoe woorden en uitdrukkingen op jouw doelgroep overkomen. Vooral in deze tijden waarin culturele gevoeligheid en respect voor verschillen steeds meer op de voorgrond treden. Dan waren die Romeinen misschien toch niet zo raar. Want bij hen komt het gezegde “When in Rome, do as the Romans do” vandaan: een oproep om de lokale gebruiken te respecteren en te volgen.

Op het multiculturele kantoor van Het Vertaalcollectief omarmen we deze wijsheid als geen ander. Onze native vertalers hebben het fijne vermogen om culturele betekenisverschillen te detecteren en deze op een originele en soepele manier te vertolken. Door juist onze diversiteit te omarmen, kunnen we effectief over culturele en nationale grenzen heen communiceren, waardoor we ervoor zorgen dat onze boodschappen – en de jouwe! – de beoogde impact bereiken.